Wspólnota żydowska w Wyłkowyszkach była liczna i miała głębokie tradycje. Badacz historii A. Janulaitis nazywa Wyłkowyszki przełomu XIX-XX wieków jednym z najbardziej żydowskich miast Zaniemenia. W 1914 r. Żydzi stanowili nawet 65 procent ludności miasta (spośród ok. 8000 mieszkańców). Wszystko to tłumaczy fakt, że przemieszczanie się Litwinów, głównie chłopów, do miast było ograniczone rozkazem władz carskich, a Żydzi od końca XVIII wieku mogli przemieszczać się swobodnie. Właśnie wolność sprzyjała rozwojowi społeczności żydowskiej, a także przyczyniło się do tego, że cały handel znalazł się wyłącznie w rękach Żydów.
W XIX – XX wieku miejski rynek otaczały składy handlowe, sklepy, stałe stragany handlowe, które należały do Żydów, a na otwartej przestrzeni rynku odbywały się targi. Przy głównej drodze wjazdowej na rynek stała karczma.
Wyłkowyszki były znane z jednej z najpiękniejszej wówczas na Litwie drewnianej synagogi (teren wokół budynku przy pl. J. Basanavičiaus 11). Została wybudowana w XVI wieku i działała niemal 400 lat. Trzykondygnacyjny gmach mierzył 11 metrów wysokości. Jak należy, front był skierowany ku Jerozolimie. Mówi się, że znajdowała się w nim ogromna dębowa skrzynia sprowadzona w średniowieczu z dalekiej Hiszpanii. Przechowywano w niej długą na 11 metrów Torę. Synagoga spłonęła w 1941 r., w pierwszych dniach najazdu hitlerowców. Było też więcej budynków o funkcjach religijnych - Mniejsza Synagoga, Beit Midrasz (Studium Tory), Vaad-Ha‘Kehilla (administracja wspólnoty i biuro rabina). Wspomnienia mówią również o żydowskim zwyczaju pokutowania za grzechy. Z synagogi Żydzi szli na most Płaczu (obecnie Most Kongresu Eucharystycznego), pochylali się nad poręczami i gładzili brody, jakby strącali z nich swoje grzechy.
W 1909 r. rozpoczęto budowę domu opieki dla żydowskich starców, obecnie w tym budynku mieści się Przychodnia Miejska (ul. P. Jašinsko 2). Obok znajdowała się łaźnia - miejsce do rytualnych kąpieli. Była używana regularnie i dość często nie tylko przez religijnych Żydów, ale także w przypadku braku warunków do kąpieli w domu służyła jako miejsce kształtowania nawyków higieny.
W mieście działało również kilka tłoczni - jedna z nich produkowała rafinowany olej na eksport. Należała do braci Taboryszków, którzy założyli zakład w 1870 r. (przy współczesnej ul. Vytauto, mniej więcej przy gmachu nr 77).
Pierwszą drukarnię w mieście powstała z inicjatywy rabina Ilji Szereszewskiego w 1898 r. Działała tylko do końca 1914 r.
W 1927 r. otwarto jeden z największych w mieście zakładów przemysłowych – fabrykę tytoniu i papierosów Bravol, która należała do Sobolewicza i Braudego (domniemane miejsce to działka przy ul. Vilniaus 41). Sabolewicz do spółki z Soblenem miał również sławny na całą Litwę zakład przetwórstwa sierści i włosia końskiego, w którym zatrudniał ok. 1000 pracowników (domniemane miejsce to działka przy ul. Vilniaus 11).
W 1931 r. przy ul. Gedimino, na działce kupców Pustapedskich, urządzono dworzec autobusowy (teraz parking przy katedrze). Rada miejska oraz spadkobiercy E. M. Pustapedskiego Eliasz, Mordchel i Mojżesz podpisali umowę o założeniu dworca autobusowego. Rada miasta zobowiązała się do wydania wiążącego nakazu, aby wszystkie autobusy pasażerskie i samochody osobowe wykorzystywane do celów handlowych mogły parkować wyłącznie na dworcu. Pustapedscy zobowiązali się do oświetlenia, ogrodzenia, wybrukowania i utrzymania placu dworca o powierzchni 1500 m2. Musieli też zainstalować na stacji automatyczną pompę do mycia autobusów oraz urządzenie do „pompowania szyn”. Stacja miała mieć dwa obszerne pomieszczenia, Pustapedscy zobowiązali się również do założenia linii telefonicznej, która miała być dostępna dla potrzebujących za opłatą ustaloną przez państwo. Umowę zawarto na okres 3 lat, a Pustapedscy wpłacili poręczenie wykonania umowy w wysokości 3000 litów litewskich. Obok mieścił się należący do Pustapedskich hotel i bar.
W obecnym gmachu administracji samorządu rejonu w latach 1919-1940 (ul. S. Nėries 1) mieściła się Żydowska Szkoła Rzemieślnicza (wyższa).
W pierwszych dniach okupacji Żydzi jeszcze mieszkali w swoich domach. Później zostali wysiedleni do getta, na które przeznaczono teren seminarium duchownego (obecnie zakład krawiecki przy ul. Vytauto 4).
Prawie cała wspólnota żydowska Wyłkowyszek została wymordowana w lipcu - sierpniu 1941 roku. Pamięć o tych tragicznych wydarzeniach chroni cmentarz Ofiar Holokaustu przy ul. Vienybės.
Trasa i zdjęcia zostały przygotowane podczas realizacji projektu „Vilkaviškis TVIC Tourism Innovations” finansowanego przez Agencję Nauki, Innowacji i Technologii.
Opinie